ارزش اوراق منفعت و نرخ بازدهی آن

احسان والیان

ارزش اوراق منفعت و نرخ بازدهی آن

تحلیل‌ها بر اساس اطلاعات منتشر شده در سایت TSETMC، کدال و سایر مراجع رسمی است.

✉️ارتباط با ادمین: @iSignalSupport

⛔️ هیچ سیگنال خرید و فروشی ارائه نمی‌شود.

📥 نصب اپلیکیشن سیگنال👇🏻
https://b2n.ir

About

Platform

⭕️ ارزش هر اوراق برابر است با قیمتی که در بازار بدهی معامله می‌شود ضربدر تعداد اوراق منتشر شده. ارزش کل بازار بدهی نیز حاصل جمع مقادیر ارزش تمامی اوراق است. بدین ترتیب این نمودار، ارزش بازاری اوراق به تفکیک انواع اوراقی که در بازار وجود دارد را در آذر 1400 نشان می‌دهد.

🔹همانطور که مشاهده می‌شود،اوراق اسناد خزانه اسلامی با دارا بودن 51 درصد از ارزش بازار در رده اول و پس از آن اوراق مرابحه با 34 درصد و اوراق منفعت با 8 درصد از ارزش بازار در رده بعدی قرار دارند.

🔶قابل ذکر است، ارزش کل بازار بدهی در پایان آذرماه 3,302,740 میلیارد ریال بود.
🆔 @Signal_tahlil

⭕️ بازده تا سررسید اوراق (YTM ) معادل بازده سالانه ناشی از نگهداری اوراق تا سررسید، با توجه به قیمت فعلی اوراق در بازار است. تعداد روزهای باقیمانده تا سررسید و سودهای دوره‌ای پرداختنی بر این عدد تاثیرگذارند.

🔹در نمودار فوق اوراقی که میانگین بازده تا سررسید یک ماهه آن‏ها بیشتر از میانگین بازده بازار (با مقداری نزدیک به ۱۹ درصد) بوده است، نشان داده شده‌اند.
🔸از این میان، صگل411 و مشهد112 با میانگین بازده 48 و 42 درصد بالاترین بازده را داشتند.

همانطور که در نمودار بالا مشاهده می‌شود، نرخ بازده معادل بانکی اسناد خزانه اسلامی در آذر ماه 1400 روند متعادلی را در پی داشته است.
بدین صورت که کمترین بازده نزولی در 16ام آذر ماه معادل 21.33 درصد و بیشترین بازده صعودی در سی ام آذرماه 22.42 درصد رقم خورده است.
در مجموع نرخ بازده معادل بانکی آذرماه میانگینی برابر با 21.8 درصد داشته است.

🔸ارزش معاملات امروز نسبت به روز معاملاتی گذشته 3 درصد افزایش داشته است.
🔹بیشترین افزایش قیمت نسبت به روز گذشته مربوط به صبا1404 و به میزان 5 درصد بوده است.
🔹بیشترین کاهش قیمت نسبت به روز گذشته مربوط به اخزا906 و به میزان 3 درصد بوده است.

🔹در میان اسناد خزانه موجود در بازار بدهی، بیشترین بازده معادل بانکی را اخزا811 با قیمت پایانی 993,500 ریال و به اندازه تقریبا 27 درصد داشته است (این نرخ قابل مقایسه با نرخ سود بانکی است).

🔹بیشترین ارزش معاملات در میان اسناد خزانه موجود نیز مربوط به اخزا917 بود.

🔸اخزا901 با داشتن سررسید نزدیک به یک سال می ‏تواند گزینه مناسبی جهت مقایسه با سود بانکی باشد.

اطلاعیه رسمی مرکز ملی رقابت؛
شورای رقابت از قیمت‌گذاری خودرو بطور رسمی کنار گذاشته شد

براساس مصوبه شصت و سومین جلسه شورای عالی هماهنگی اقتصادی که به تأیید مقام معظم رهبری (مدظله العالی) رسیده است، مسئولیت تنظیم بازار خودرو از جمله تدوین و ابلاغ دستورالعمل‌های تنظیم قیمت این بازار فعلا بر عهده وزارت صنعت، معدن و تجارت و با هماهنگی ستاد تنظیم بازار است.
🆔 @isignal_ir

اطلاعیه مظنه گیری اوراق مرابحه عام دولت برای حراج مورخ 1400/10/05 كه مورد پذيرش مركز مديريت بدهی‌ها و دارايی‌های مالی عمومی قرار گرفته است، به شرح ذيل می‌باشد:

سود اراد94: 17درصد با سررسید آبان 1403

متقاضيان می توانند از كارگزاری‌ها اقدام به خريد نمايند.
🆔 @Signal_tahlil

#تحلیل_با_سیگنال #ویدیو | ۱۶ آذرماه 1399 📈 رابطه گوگل ترند با شاخص کل بورس! وقتی یه موضوع بین مردم سر زبونا میفته خیلیا میرن دنبال کسب اطلاعات بیشتر در مورد اون موضوع و بعضیام بعد این کسب اطلاعات میرن سراغ تجربه کردنش! این موضوع تو بازارای مالی هم بارها…

🔰ویدئوی بروز شده ی این تحلیل را از لینک زیر ببینید👇🏻

سرتیتر اخبار
یکشنبه 5 دی

1. بنا به اطلاعات موجود در سایت بانک مرکزی، نرخ بهره بین بانکی در حالی به ۲۱.۰۸ درصد رسیده است که در یک سال گذشته سقف آن ۲۱.۰۹ درصد بوده و طی هفته گذشته رشد بسیار اندکی را تجربه کرده است.

2. بانک مرکزی در بخشنامه‌ای به بانک‌ها بر رعایت نرخ ۱۰ تا ۱۸ درصدی سود علی‌الحساب سپرده‌های سرمایه‌گذاری مدت‌دار تاکید کرده است.

3. براساس مصوبه شصت و سومین جلسه شورای عالی هماهنگی اقتصادی که به تأیید مقام معظم رهبری رسیده است، مسئولیت تنظیم بازار خودرو از جمله تدوین و ابلاغ دستورالعمل‌های تنظیم قیمت این بازار فعلا بر عهده وزارت صنعت، معدن و تجارت و با هماهنگی ستاد تنظیم بازار است. از این پس شورای رقابت در خصوص قیمت‌گذاری خودرو تکلیف و اختیاری ندارد.

4. نایب رئیس کمیسیون انرژی مجلس: هیچ بحثی در خصوص افزایش قیمت بنزین در لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ مطرح نشده است.

5. همتی می‌گوید که در عرض دو سال میزان درآمدهای نفتی حدود 85 درصد افت کرده و در برخی ماه‌های سال 99 میزان صادرات نفت حتی به 200 هزار بشکه در روز رسیده است. رئیس کل سابق بانک مرکزی اما می‌گوید شرایط در سال جاری قدری بهتر شده و در سه ماه ابتدایی سال به اندازه 70 درصد کل سال 99 درآمد نفتی وصول شده است. با این حال این رشد درآمد نفت و گاز در 1400 را همتی نه کار دولت روحانی و نه کار دولت رئیسی نمی‌داند.

6. با وجود آنکه از حدود یک ماه قبل مسئولان وزارت راه و شهرسازی صحبتهایی درخصوص برنامه‌ریزی برای امکان ثبت نام تمامی افراد مجرد بالای ۱۸ سال در طرح نهضت ملی مسکن داشتند، هنوز این موضوع در شورای عالی مسکن مصوب نشده است.

7. همه مرزهای زمینی ایران با کشورهای همسایه بسته شد.

8. آمار رسمی مبتلایان به سویه اومیکرون کرونا در کشور به ۱۴ نفر رسید.

🔶 شاخص کل

▫️ با نزدیک شدن به محدوده مقاومتی 1 میلیون و 400 هزار واحد و سقف کانال، امروز شاهد افزایش عرضه ها در بازار هستیم.

🔶 بهبود معاملات با نزدیک شدن به کف کانال و محدوده حمایتی 1200 تومان

کدهای مسدودی آزاد شدند!

✅ اخذ تعهدنامه برای رفع محدودیت‌ کدهای برخط از سوی کارگزاری‌ها اختیاری شد.

سروش خواجه حق‌وردی، معاونت نظارت بازار، در نامه‌ای به مدیران عامل شرکت‌های کارگزاری، رسما اعلام کرد:
🔗دریافت تعهدنامه از مشتریان برخط دیگر الزامی نیست و کارگزاران می‌توانند براساس رویه‌های مورد نظر خود به رفع محدودیت اقدام کنند.
🆔 @isignal_ir

❇️ استراحت بورس و افت بیشتر صندوق دارا یکم

🔸 امروز یکشنبه 5 دی‌ماه، شاخص کل بورس حدود یک هزار و 500 واحد کاهش داشت و افت 0.11 درصدی را ثبت کرد.

✅ بعد از رشد شاخص کل در روزهای قبل، امروز فرصت استراحت بازار بورس بود.

🔹 صندوق های #پادا و #ویستا برترین صندوق های امروز بودند و بیش از 1.5٪ بازدهی داشتند.
#دارایکم ضعیف ترین صندوق امروز بود و حدود 2.5٪ افت کرد.

📌 جهت رصد این اطلاعات در اپلیکیشن سیگنال میتوانید در کاشی «سهام» نماد هر #صندوق_قابل_معامله_در_بورس را جستجو کنید.

🔹در میان اسناد خزانه موجود در بازار بدهی، بیشترین بازده معادل بانکی را اخزا811 با قیمت پایانی 994,600 ریال و به اندازه تقریبا 25 درصد داشته است (این نرخ قابل مقایسه با نرخ سود بانکی است).

🔹بیشترین ارزش معاملات در میان اسناد خزانه موجود نیز مربوط به اخزا006 بود.

🔸اخزا901 با داشتن سررسید نزدیک به یک سال می ‏تواند گزینه مناسبی جهت مقایسه با سود بانکی باشد.

🔸ارزش معاملات امروز نسبت به روز معاملاتی گذشته 1 درصد افزایش داشته است.
🔹بیشترین افزایش قیمت نسبت به روز گذشته مربوط به اراد86 و به میزان 2 درصد بوده است.
🔹بیشترین کاهش قیمت نسبت به روز گذشته مربوط به صخود041 و به میزان 1 درصد بوده است.

🔶 واکنش مثبت به محدوده حمایتی 2200 تومان

🔶 بعد از واکنش به محدوده حمایتی 600 تومان، در حال نزدیک شدن به مقاومت 800 تومان است که احتمال افزایش عرضه ها در این محدوده وجود دارد.

#شبندر 🔶 با نزدیک شدن به محدوده حمایتی 570 تومان، واکنش مثبت نشان داد و امروز هم در اواخر بازار توانست به صف خرید برسد. 🆔 @Signal_tahlil

🔶 بعد از رشد از محدوده حمایتی 570 تومان، با نزدیک شدن به ضلع بالایی مثلث در حوالی 690 تومان، شاهد افزایش عرضه ها در این نماد هستیم.

🔶 پس از واکنش مثبت به محدوده 160 تومان، با نزدیک شدن به مقاومت 200 تومان، افزایش عرضه ها در آن مشاهده می شود.

✅ پایداری طلا زیر سطح مقاومتی 1812 دلاری

🔷 قیمت طلا در روز جاری بالای 1800 دلار در هر اونس باقی ماند زیرا با وجود داده های قوی اقتصادی ایالات متحده و تورم مداوم، بازدهی دلار و خزانه داری آمریکا نتوانسته جایگاه خود را افزایش دهد.

🔷 هفته گذشته وزارت بازرگانی گزارش داد که اقتصاد ایالات متحده در سه ماهه سوم 2.3 درصد افزایش یافته است که در مقایسه با برآورد قبلی 2.1 درصد بهبود یافته است. شاخص PCE ترجیحی فدرال رزرو نیز در ماه نوامبر 5.7 درصد افزایش یافت که بالاترین سطح خود از سال 1982 بود و انتظارات مبنی بر تداوم تورم بالا را تقویت کرد. طلا به طور گسترده ای به عنوان پوششی در برابر تورم و عدم اطمینان بازار در نظر گرفته می شود.

🔷 در اخبار ویروس کرونا، نگرانی‌ها در مورد نوع omicron همچنان بر احساسات سرمایه‌گذاران فشار می‌آورد بدلیل گزارش‌هایی که نشان می‌دهد آلودگی‌های روزانه نوع جدید در ایالات متحده از موارد موجود در موج دلتا پیشی گرفته است، در همین حین چین بالاترین افزایش روزانه خود را در موارد محلی در 21 ماه گذشته ثبت کرده است.

🔷 در نمودار داده های روزانه زیر همانطور که پیش بینی میکردیم قیمت به سطح هدف اولیه در 1810 دلار رسید و پس از آن وارد فاز اصلاحی شد. با وجود کاهش قدرت خریداران بدلیل تقویت دلار به نظر میرسد اونس نیاز به اصلاح قیمتی تا سطح 1776 و حتی 1762 دلار را داشته باشد و پس از آن بتواند روند صعودی را از سر بگیرد.

🔷 در سناریوی صعودی با احتمال کمتر در صورت صعود به بالای مقاومت 1812 دلاری میتوان به صعود بیشتر تا اهداف 1833 دلار و بالاتر امید داشت.

نرخ تنزیل چیست و چگونه محاسبه می‌شود؟

نرخ تنزیل (Discount rate) می‌توان به زبان ساده به این صورت که مقدار نرخ تنزیل درواقع میزان افتی است که ارزش یک سرمایه در طول زمان نسبت به ارزش امروز آن تجربه می‌کند، تعریف کرد. در این مقاله از اکو ساختمان در ابتدا به تعریف نرخ تنزیل پرداخته‌ایم و در ادامه درباره متغیرهای آن و پارامترهای مؤثر بر آن صحبت شده است.

تنزیل چیست؟

تنزیل در حقیقت روشی است که برای تخمین زدن ارزش فعلی جریان وجوه نقدی که در دوره‌های زمانی مشخصی در آینده قابل دریافت و دسترسی هستند، استفاده می‌شود. پایه تئوری و منطق این روش بر این حقیقت استوار است که «هر یک ریال امروز، بیشتر از یک ریال فردا ارزش دارد.»

دلایل مختلفی که ازاین‌بین می‌توان به وجود تورم، استهلاک دارایی، قانون‌گذاری‌های جدید، هزینه نگهداری پول و دیگر موارد ازاین‌دست اشاره کرد؛ بر حق بودن این ادعا کامل واضح به نظر می‌رسد. از سوی دیگر می‌توان این‌طور توضیح داد که تنزیل راهی برای به‌روز کردن ارزش پولی است که در آینده می‌توانیم آن را به دست آوریم.

نرخ تنزیل چیست؟

حالا که با مفهوم تنزیل آشنا شدیم، در ادامه به نرخ تنزیل که موضوع اصلی این مقاله است و همینطور مشخصه‌ای است که در مطالعات امکان سنجی و طرح‌های توجیهی به آن توجه می‌شود، پرداخته می‌شود.

با توجه به این که هزینه‌های مربوط به هر پروژه در طول سال‌های مختلفی انجام می‌شود و همچنین درآمدهای مربوط به آن سرمایه گذاری هم در طول سال‌های مختلف تحقق یافته و به دست ارزش اوراق منفعت و نرخ بازدهی آن می‌آید. نتیجه می‌شود که خواسته یا ناخواسته، اختلاف زمانی میان هزینه‌ها و درآمدها به وجود می‌آید. در واقع همین اختلاف زمانی است که نهایتاً باعث می‌شود، ارزش واقعی هر واحد پول برای انجام هزینه‌ها و یا درآمد به دست آمده در هر دو سال مختلف با هم در ارزش، اختلاف داشته باشد.

درصورتی‌که یک سال خاص به عنوان سال مبنا در نظر گرفته شود، نرخ تنزیل یا به عبارت دیگر حداقل نرخ بازدهی مورد انتظار (MARR) در واقع همان نرخی است که با استفاده از آن می‌توانیم ارزش واقعی هزینه‌هایی که در سال‌های مختلف انجام شده‌اند و یا درآمدهایی که در سال‌های مختلف به دست آمده‌اند را در آن سالی که به عنوان سال مبنا تعریف کرده‌ایم، محاسبه کنیم.

با توجه به توضیحات بالا می‌توان نرخ تنزیل را به‌صورت نرخی که افراد، شرکت‌ها و یا بخش عمومی مایل‌اند تا هزینه‌ها و منافع موجود را با هزینه‌ها، در آینده معاوضه کنند تعریف کرد. این ارزش اوراق منفعت و نرخ بازدهی آن موضوع ریشه در ماهیت تنزیل دارد که به هزینه فرصت سرمایه و قابلیت آن در انجام سرمایه‌گذاری و کسب سود بازمی‌گردد.

درواقع تنزیل فرایندی مالی است که مبنای تحلیل بین زمانی در حوزه‌های مالی و اقتصادی قرار می‌گیرد. بدین صورت که با تبدیل مقادیر ریالی هزینه‌ها و عایدی‌ها در مقاطع زمانی مختلف به ارزش حال و یا بالعکس، این مقادیر را با یکدیگر مقایسه می‌کند.

نرخ تنزیل در بازار مسکن را می‌توان اینگونه تفسیر کرد. فردی را در نظر بگیرید که با رونق گرفتن بازار مسکن مقداری از سرمایه خود را از بازار بورس و سپرده‌های بانکی به بازار مسکن منتقل می‌کند. نرخ تنزیل در این سرمایه گذاری با رشد قیمت مسکن در سال‌های آینده، ثابت ماندن نرخ‌های بهره بانکی، با رکود مواجه شدن بازار بورس و استهلاک مسکن و کاهش ارزش پول رایج می‌توان بسیار کمتر از زمانی باشد که فرد سرمایه خود را در بانک یا در بازار بورس سرمایه گذاری کرده بود. نرخ تنزیل در این سرمایه گذاری کاهش پیدا می‌کند و به اصطلاح سرمایه گذاری اقتصادی به نظر می‌رسد.

نرخ تنزیل بر اساس منطق نرم افزاری

نرخ تنزیل (Discounting Rate) یا همان هزینه سرمایه (Cost of Capital)، برای آورده هر سرمایه گذار (Equity Capital) در هر پروژه و طرحی به طور اختصاصی و به تناسب سطح ریسک آن پروژه تعیین می‌شود. به این شکل که هر چقدر سطح ریسک مربوط به یک پروژه یا طرح بیشتر باشد، نرخ تنزیل که در واقع نشانگر حداقل سطح بازدهی مورد انتظار است، به همان نسبت افزایش پیدا می‌کند.

جدول نرخ تنزیل

در جدول زیر ارزش ۱۰۰۰ ریال طی سال‌های متفاوت با نرخ تنزیل جداگانه آمده است. در این جدول، نوسان نرخ تنزیل در کنار نوسان دوره زمانی که موجب تغییر ارزش حال محاسبه شده، دیده می‌شود. در جدول نرخ تنزیل اهمیت دو عنصر زمان و نرخ را در فرایند تنزیل خاطرنشان می‌کند؛ به این صورت که نتیجه تنزیل از این دو عنصر تبعیت می‌کند، لذا هرگونه لغزش در تعیین نرخ تنزیل از سوی محقق و تحلیلگر می‌تواند در نتیجه گزارش‌ها و تحلیل‌های مرتبط بر آن تأثیرگذار باشد.

فرمول نرخ تنزیل

پایه و اساس تجزیه و تحلیل‌های مالی درک مفهوم این جمله است که هر رقم پیش بینی نشده برای جریانات نقدی در سال‌های آینده برابر یک سرمایه گذاری با نرخ سود سالانه در زمان حال است. در تجزیه و تحلیل‌های مالی برای حذف عامل زمان در محاسبات، ارزش جریانات نقدی که در سال‌های آینده کسب می‌شود با استفاده از ضریب تنزیل (i+1) به ارزش روز تبدیل می‌شود.

معمولاً نرخ تنزیل در یک طرح سرمایه گذاری که برای محاسبه ارزش فعلی هزینه‌ها و درآمدهای پیش بینی نشده برای سال‌های آتی طرح مورد استفاده قرار می‌گیرد، معادل حداکثر نرخ سود بدون ریسک (نرخ سود سپرده بلند مدت بانکی و یا اوراق مشارکت) به اضافه چند درصد برای پوشش ریسک سرمایه گذاری ارزش اوراق منفعت و نرخ بازدهی آن است.

نرخ تنزیل که از آن می‌توان به عنوان یک استاندارد شاخص مالی نام برد، تابعی از زمان، مکان و صنعت مورد بررسی است و در شرایط مختلف با در نظر گرفتن مجموع موارد تأثیر گذار بر آن تعیین و در محاسبات از فرمول زیر محاسبه می‌شود.

نرخ تنزیل در ایران

نرخ تنزیل در طرح‌های سرمایه گذاری در ایران با استفاده از فرمولی که در بالا به آن اشاره شده برآورد می‌شود.

(Rf) در این فرمول برابر نرخ سود اوراق مشارکت ارزی و همینطور تسهیلات صندوق توسعه ملی در بخش انرژی است که برابر ۸ درصد است.

(RPm) با توجه به معادله چهار این مؤلفه نرخ بازدهی اوراق بهادار در بازار بورس تهران است که طی آمار مربوط به ۵ سال گذشته ۲۴ درصد بوده است.

برای به دست آوردن نرخ تنزیل در محاسبات دلاری رقـم ۲۴ درصـد را پـس از کسـر تـورم داخلـی (طبـق اعـلام بانـک مرکـزی میـانگین نـرخ تـورم ایـران طـی ۵ سـال گذشـته ۲۰ درصـد بـوده اسـت) و اضـافه نمـودن نـرخ تـورم امریکـا (بـه دلار ۲) (درصد طی ۵ سال گذشته ۸ از) درصد نرخ بهره بـدون ریسـک کـم می‌کنیم. بـا انجـام ایـن محاسـبه میـزان حاشـیه سـود بازار معادل منفی ۲ درصد خواهد بود.

(RPi) به دلیل عـدم وجـود اطلاعـات شـفاف در خصـوص میـزان بـازدهی سـرمایه گـذاری در بخـش بالادسـتی نفـت و گـاز در ایـران، حساسـیت سـنجی ایـن متغیـر بـا اعمـال دامنـه تغییرات مثبت و منفی ۳ درصد انجـام گرفتـه اسـت. بـا تقریبـی معـادل ۳ درصـد بالاتر و پایین‌تر از بازدهی بازار در نظر گرفته شده است.

(RP) بـا در نظـر گـرفتن ارقـام رتبـه بنـدی ریسـک اعتبـاری کشـورها و مقایسـه کشـورهایی بـا اقتصـاد مشـابه ایـران رقم (CRP) برای ایران، معادل ۷ درصد برآورد می‌گردد. (i) بــا توجــه بــه ارقــام فــوق بــا در نظــر گــرفتن (RP) معــادل ۳ درصــد، رقــم نــرخ طبــق معادلــه (۳) تنزیــل برابــر اســت.

بــدیهی اســت در صــورت لحــاظ رقــم (RPi) رقم تنزیل به ترتیب معادل ۱۳ و ۱۰ درصد خواهد بود.

تفاوت نرخ تنزیل با نرخ بهره

نرخ تنزیل در بازار سرمایه بسیار حائز اهمیت است زیرا به وسیله آن می‌توان ارزش آتی شرکت‌ها را بر اساس وجوه نقد آن در آینده تخمین زد. نرخ بهره با ریسک به دست آمدن جریان وجوه نقد آتی رابطه مستقیم دارد یعنی هرچه ریسک به دست آمدن وجوه نقد آتی بیشتر باشد نرخ تنزیل نیز بزرگ‌تر است.

سخن آخر

بــا در نظــر گــرفتن شــرایط کنــونی بــه لحــاظ نــرخ بهــره ارزی، نــرخ تــورم داخلــی، نــرخ بــازدهی بــازار و ریســک اعتبــاری ایــران، نــرخ تنزیــل جهــت محاســبه ارزش فعلــی خــالص طرح‌های سرمایه‌ای، در محــدوده ۱۰ تــا ۱۶ درصــد بــرآورد می‌شود. بــدیهی اســت در صــورت تغییــر شــرایط بــه لحــاظ اقتصــادی، سیاســی و … کــه منجــر بــه تغییــر در هــر یــک از اجــزای محاســبه نــرخ تنزیــل در فرمــول بالا گــردد، رقــم نــرخ تنزیــل تغییر خواهد نمود.

بازگشت نرخ سود ۲۰ درصد از کانال جدید

در این راستا روز گذشته وزارت امور اقتصادی و دارایی به منظور تسویه اصل و سود اوراق سررسید شده در سال جاری، اقدام به انتشار سه هزار میلیارد تومان صکوک منفعت کرد. این اوراق با سود ۲۰درصد بوده که هر شش ماه یک بار پرداخت می‌شود.دولت استراتژی بزرگ‌تر کردن بازار اوراق بدهی را در دستور کار قرار داده و در چشم‌اندازی که درخصوص این بازار ترسیم شده در افق ۱۴۰۴ باید سهم این بازار به ۳۰ درصد افزایش یابد.

به گزارش نامه نیوز در این راستا هر چند استفاده از ابزارهای متنوع در بازار، راهکار مناسبی برای توسعه این بازار خواهد بود، اما سازوکار، نحوه انتشار و به‌خصوص نرخ سود تعیین شده برای این اوراق‌، نه تنها می‌تواند آثار مثبت یا منفی بر این پروسه داشته باشد، بلکه استقبال از خرید آن را نیز به چالش کشیده و می‌تواند بیانگر پیگیری اهدافی خاص باشد.

در این میان به‌نظر می‌رسد نرخ ۲۰درصدی منظور شده برای صکوک منفعت مزبور بیانگر آن است که دولت در شرایط اقتصادی اخیر، تصمیمی برای کاهش نرخ سود بدون ریسک به کمتر از ۲۰ درصد ندارد، به‌طوری‌که پس از اتمام مهلت دو هفته‌ای کنترل نوسانات ارزی با ارائه بسته بانک مرکزی و با انتشار گواهی سپرده با نرخ سود ۲۰ درصدی، حال اوراق جدیدی راهی بازار بدهی شده است به‌طوری‌که پس از سه روز از اتمام مهلت بسته مزبور، شاهد ورود اوراق جدید با همان نرخ هستیم.

به این ترتیب انتشار صکوک منفعت ۲۰ درصدی، گمانه‌زنی پیرامون عدم کاهش نرخ سود بانکی به محدوده کمتر از ۲۰درصد را تقویت می‌کند. با این شرایط، بانک‌ها نیز احتمالا با سختگیری‌ کمتری برای کاهش نرخ سود مواجه خواهند بود.اما با توجه به اینکه روند مزبور از کانال بازار سرمایه در حال تحقق است، می‌تواند جنبه‌های مثبتی به دنبال داشته باشد.

تقویت بازار سرمایه، تعیین نرخ سود از طریق مکانیزم بازار، منتظر نماندن برای تصمیمات شورای پول و اعتبار و واکنش سریع‌تر بازار سرمایه نسبت به نوسانات این نرخ از جمله مزایای این امر خواهد بود. به‌طوری‌که چنانچه نرخ سود در اقتصاد کشور با کاهش همراه شود، بازار سرمایه در کوتاه‌ترین زمان ممکن به این موضوع واکنش نشان داده و نرخ‌ها را کم‌ می‌کند.

این در حالی است که نباید وضعیت نامساعد بانک‌ها را فراموش کرد. همان‌طور که در گزارش‌های قبلی «دنیای اقتصاد» نیز به آن اشاره شد، یکی از مشکلات اصلی اقتصاد کشور استفاده بیش از حد از ظرفیت‌های بانکی در تامین مالی بنگاه‌ها است. این امر سبب شده تا همزمان تقاضای تامین مالی بنگاه‌های بزرگ به سمت بانک‌ها رفته که نه تنها منجر به تحمیل فشار زیاد بر سیستم بانکی می‌شود، بلکه تامین مالی بنگاه‌های کوچک را نیز با اخلال مواجه کرده‌ است.

این امر در شرایط کنونی که بانک‌های کشور با کمبود نقدینگی مواجه هستند و مشکلات مالی متعدد دارند، به تشدید معضل در آنها شده است. به این ترتیب مشاهده می‌شود چنانچه بتوانیم کانال‌های مختلف جذب نقدینگی را تقویت کنیم، فشار موجود بر سیستم بانکی کاهش خواهد یافت. یکی از مهمترین بسترهای تامین مالی، بازار بدهی است. بازار بدهی با در اختیار داشتن ظرفیت بالا و همچنین دارا بودن ابزارهای متنوع، توان پوشش‌دهی و رفع نیازهای بخش دولتی و به ویژه خصوصی را برای نقدینگی مورد نیاز داراست.هر‌چند طبق آمار منتشر شده حجم تامین مالی از بازار اوراق بدهی در مقایسه با سال‌های قبل با بهبود نسبی همراه شده، اما همچنان در سطح مطلوبی قرار ندارد.

به این ترتیب در شرایط کنونی لزوم تقویت این بازار بیش از گذشته مطرح است.در این راستا به‌کارگیری ابزار جدید، استفاده از اوراق متنوع در بازار بدهی و شیفت کردن تامین مالی به این سمت از بازار، از راهکارهای تقویت تامین مالی از بازار بدهی خواهد بود. یکی از ابزارهای مزبور صکوک منفعت است که هر چند دستورالعمل انتشار آن در قانون بازار اوراق بهادار مصوب آذرماه ۱۳۸۴ تدوین شده، اما تا روز گذشته هیچ اوراقی در این زمینه منتشر نشده بود. به این ترتیب پس از گذشت ۱۲ سال شاهد ورود اولین نوع از این اوراق به بازار هستیم.

اوراق منفعت از جمله ابزارهای تامین مالی جذاب و نوین مبتنی بر بدهی است که امکان استفاده از آن برای طیف گسترده‌ای از شرکت‌ها فراهم آمده است.در این راستا مدیرعامل شرکت مدیریت دارایی مرکزی بازار سرمایه به ارائه توضیحات تکمیلی پرداخت و گفت: شرکت‌هایی که دارایی فیزیکی کمتری دارند و در مقابل به واسطه نوع عملیات خود دارای مطالبات بلندمدت یا منافع بلندمدت هستند، می‌توانند از اوراق منفعت برای تامین مالی استفاده کنند.

غلامرضا ابوترابی در ادامه افزود: در واقع اوراق بهادار منفعت یکی از اوراق بهادار پیشنهاد شده در بازار مالی اسلامی است که می‌تواند با استفاده از قراردادهای مجاز شرعی، طراحی و در توسعه بخش خدمات و توسعه کمی و کیفی بازار سرمایه اسلامی کمک کند.وی درخصوص ماهیت اوراق منفعت و کاربردهای آن در بازار سرمایه افزود: یکی از ابزارهای تامین مالی قابل استفاده در بازار سرمایه، اوراق بهادار منفعت است که به توسعه بخش خدمات و توسعه کمی و کیفی بازار سرمایه اسلامی کمک می‌کند. این اوراق از نوع ابزارهای انتفاعی با سود معین است. در حقیقت، ورق منفعت سند مالی بهاداری است که بیانگر مالکیت دارنده آن بر مقدار معین خدمات یا منافع آینده از یک دارایی بادوام است که در ازای پرداخت مبلغ معینی به وی منتقل شده است.

وی در ادامه با ذکر مثالی ادامه داد: به‌طور مثال این دارایی می‌تواند گواهی حق اقامت در هتل معین برای روز معین یا حق استفاده از خدمات آموزشی دانشگاه برای ترم یا سال معین باشد.ابوترابی در ادامه توضیح داد: به این ترتیب خریداران با خرید اوراق منفعت، به نهاد واسط وکالت بلاعزل می‌دهند تا نسبت به عقد قرارداد اجاره یا اجاره آتی با بانی جهت استفاده از منافع دارایی‌های موضوع قرارداد و نیز انعقاد حق‌العمل‌کاری با بانی جهت انجام عملیات اجرایی بهره‌برداری از دارایی و ارائه هرگونه خدمات تکمیلی متناسب با موضوع اجاره اقدام کند. به گفته ابوترابی، خرید اوراق منفعت در بازار اولیه یا ثانویه به منزله قبول وکالت نهاد واسط بوده و وکالت نهاد واسط تا سررسید و تسویه نهایی اوراق، معتبر و غیرقابل عزل است.

مدیرعامل شرکت مدیریت دارایی مرکزی بازار سرمایه در ادامه افزود: صاحبان دارایی‌های بادوام گاهی احتیاج به نقدینگی دارند و حاضرند برای تامین آن، بخشی از منافع حاصل از دارایی‌های بادوام خود را جلوتر واگذار کنند. در این موارد اگر صاحبان دارایی دنبال استفاده‌کننده نهایی باشند یعنی کسی که بخواهد در روز معین از منافع دارایی معین استفاده کند، احتمال موفقیت خیلی پایین و در حد صفر است.

بنابراین برای حل این مشکل می‌توان از اوراق منفعت استفاده کرد.ابوترابی ادامه داد: به بیان دیگر صاحبان دارایی برای بخشی از منافع دارایی، اوراق منفعت استاندارد شده منتشر می‌کنند. این اوراق که اوراقی متحدالشکل با ارزش اسمی یکسان بوده، حق استفاده از دارایی را برای مدت زمان معینی مشخص می‌کند.

وی در ادامه با اظهار این مطلب که سپس آنها را در مقابل مبلغ معینی به متقاضیان واگذار می‌کنند، گفت: یعنی دارندگان اوراق می‌توانند صبر و در زمان معین از آن منافع استفاده کنند کما اینکه می‌توانند قبل از فرارسیدن مدت به دیگران واگذار کنند.ابوترابی با اشاره به واگذاری خدمات آینده به‌عنوان کاربرد دوم اوراق منفعت نیز گفت: همانند صاحبان دارایی‌های بادوام، شرکت‌ها و موسسه‌های خدماتی هم گاهی برای تامین سرمایه در گردش یا توسعه فعالیت‌های اقتصادی، به منابع مالی نیاز پیدا می‌کنند.

این شرکت‌ها حاضرند بخشی از خدمات آینده خود را جلوتر واگذار کنند.به گفته ابوترابی، اوراق منفعت به‌عنوان یکی از پرکاربردترین روش‌های تامین مالی از جمله در خریداری امتیاز بهره‌برداری از بزرگراه، صندلی‌های هواپیما یا سوئیت‌های یک هتل برای یک دوره زمانی مشخص است. این واگذاری منافع آینده دارایی‌های بادوام از طریق اوراق منفعت، می‌تواند به‌صورت بازه‌های زمانی کوتاه مدت از جمله ساعتی، روزانه، هفتگی یا بلند‌مدت به‌صورت ماهانه و سالانه باشد.

ابوترابی درخصوص رویه اجرایی اوراق منفعت نیز به ارائه توضیحات پرداخت و گفت: بانی (موسسه خدماتی)، طرح واگذاری منافع دارایی‌های بادوام یا محصولات خدماتی خود را شناسایی کرده و با مراجعه به امین (شرکت مدیریت دارایی مرکزی بازار سرمایه) شرکت واسط مالی را تشکیل می‌دهد. سپس بانی طی قراردادی منافع دارایی‌های بادوام یا محصولات خدماتی خود را برای مدت زمان معینی به نهاد واسط مالی واگذار می‌کند.وی در ادامه افزود: نهاد واسط مالی(ناشر)، بعد از کسب مجوزهای لازم از سازمان بورس و اوراق بهادار، به انتشار اوراق منفعت اقدام کرده، منافع و خدمات خریداری شده را به سرمایه‌گذاران مالی واگذار کرده و وجوه سرمایه‌گذاران مالی را جمع‌آوری می‌کند. در آخر هم ناشر با استفاده از وجوه جمع‌آوری شده از واگذاری اوراق منفعت، بدهی خود به بانی از بابت خرید منافع و خدمات را می‌پردازد.

افزون بر این صاحبان اوراق منفعت حق دارند در سررسید مشخص خود به‌صورت مستقیم از منابع دارایی‌ها یا خدمات شرکت‌های خدماتی استفاده یا تا سررسید آنها را به متقاضیان منافع و خدمات واگذار کنند. بنابراین اوراق منفعت برای دارندگان اوراق فواید زیادی دارند؛ در گام نخست یک نوع رزرو کردن منافع و خدمات برای زمان مشخصی است که فرد می‌تواند بر آن اساس برنامه‌ریزی کند. در گام دوم نیز می‌توان به قیمت مناسب برخورداری از این منافع اشاره کرد. به‌طوری‌که استفاده از منافع و خدمات از طریق اوراق منفعت همیشه به قیمت پایین‌تر خواهد بود. همچنین هر زمان که دارنده اوراق منفعت نیاز به نقدینگی پیدا کند یا از استفاده از منافع و خدمات صرف نظر کند، می‌تواند اوراق منفعت را به دیگری واگذار کند. مزایای مطرح شده برای اوراق منفعت، تشکیل عرضه و تقاضا را برای آن در بازار به دنبال دارد. هرچه اوراق منفعت منافع و خدمات شفاف‌تر و انتشار‌کنندگان اوراق در ارائه منافع و خدمات پایبندتر به حقوق دارندگان اوراق باشند، بازار ثانوی از رونق بیشتری برخوردار خواهد بود.همچنین قیمت و نرخ بازدهی اوراق مزبور نیز به عوامل زیادی چون اعتبار صاحبان دارایی و شرکت‌های خدماتی، قیمت اسمی منافع و خدمات، نرخ بازدهی ابزاهای مالی مشابه، زمان و مکان ارائه منافع و خدمات بستگی دارد.

اوراق بهادار چیست و چه انواعی دارد؟

احسان والیان

• اشتراک‌گذاری

اوراق بهادار یکی از انواع ابزار مالی است که در صورت داشتن آن می‌توان به داد و ستدشان اقدام کرد. اوراق بهادار ورقه‌هایی هستند که در اختیار داشتن‌شان به این معناست که ما داری حقوق مالی هستیم و در صورت تمایل می‌توانیم آن‌ها را بفروشیم یا برای اضافه کردن، تعدادی را بخریم.

اعداد و ارقام شکل‌های انتزاعی ارزش اوراق منفعت و نرخ بازدهی آن هستند که البته در زندگی ما نقش موثری دارند. برای ارزش‌گذاری‌های مادی از همین اعداد و ارقام استفاده می‌کنیم. برای انجام مراودات مالی‌مان باید این اعداد و ارزش‌گذاری‌ها را در قالبی ملموس و قابل نقل و انتقال قرار دهیم. اوراق بهادار که کمابیش با نام آن آشنا هستیم و حتی برای یک بار هم که شده در زندگی آن را به کار بسته‌ایم نیز یکی از ابزار مالی هستند که صورتی قابل معامله و قابل انتقال را در معاملات‌مان فراهم می‌کند. اوراق بهادار به این دلیل از ابزار مالی معتبر به حساب می‌آیند که شرکت‌های خصوصی معتبر و نهادهای رسمی و دولتی منتشر کننده آن هستند. شرکت‌های پذیرفته شده در بورس هم امکان منتشر کردن اوراق بهادار را دارند. اما تعریف دقیق و قابل درک اوراق بهادار چیست؟ انواع اوراق بهادار کدامند؟ این سوالات که البته توضیح‌شان برای شناخت این ابزار مالی مهم لازم هستند را در ادامه ذکر خواهیم کرد.

تعریف اوراق بهادار

اوراق بهادار یکی از انواع ابزار مالی است که در صورت داشتن آن می‌توان به داد و ستدشان اقدام کرد. اوراق بهادار ورقه‌هایی هستند که در اختیار داشتن‌شان به این معناست که ما داری حقوق مالی هستیم و در صورت تمایل می‌توانیم آن‌ها را بفروشیم یا برای اضافه کردن، تعدادی را بخریم. دو ویژگی اصلی اوراق بهادار این است که نخست، قابلیت خرید و فروش دارند و دوم این که ارزش مالی دارند. گفتنی است که ارزش اوراق منفعت و نرخ بازدهی آن اوراق بهادار انواع متنوعی دارند که هر کدام‌شان به منظور انجام فعالیت و مراوده مالی خاصی تنظیم شده‌اند. بهتر است برای شناخت بیش‌تر انواع اوراق بهادار به معرفی مجزا هر کدام‌شان بپردازیم؛

اوراق بدهی

یکی از انواع اوراق بدهی اوراق قرضه است اما به طور کلی اوراق بدهی به اوراقی گفته می‌شود که از سوی شرکتی صادر و به خریداران داده می‌شود. با ارائه این اوراق بهادار به افراد خریدار این تضمین داده می‌شود که میزان مبلغ مشخصی در زمانی تعیین شده به خریدار پرداخت شود. وقتی که نوبت به سررسید پرداخت اوراق بهادار فوق برسد، مبلغ پرداخت شده از طرف خریدار، به او بازگردانده می‌شود. اما فایده یا همان مزیت اوراق بدهی چیست؟

مزایای اوراق بدهی

مزیت اصلی اوراق بدهی که از انواع اوراق بهادار به حساب می‌آیند این است که امکان سرمایه گذاری را به شرکت منتشر کننده می‌دهد تا با فروش اوراق بتواند سرمایه لازم برای توسعه کسب و کار خود یا راه‌اندازی قسمتی جدید را به دست آورد. شاید بتوان گفت که اوراق قرضه به نوعی اوراق با درآمدثابت هم به حساب می‌آیند. به عنوان مثال زمانی که ما اقدام به خرید اوراق درآمد ثابت می‌کنیم یا در صندوق سرمایه گذاری با درآمد ثابت اقدام به سرمایه گذاری می‌کنیم، در واقع در حال دادن فرصت و سرمایه به شرکت‌های منتشرکننده اوراق برای پیشبرد اهداف‌شان هستیم. از طرف دیگر هم خودمان توانسته‌ایم در یکی از ایمن‌ترین ابزار مالی سرمایه گذاری کنیم و با ریسک بسیار کمی که این اوراق دارند به حفظ ارزش پول خود و بازدهی مناسب و گاهی حتی بیش‌تر از حساب‌های بانکی بپردازیم. در واقع می‌توان گفت که حضور اوراق بهادار و انواع آن عموما برای هر دو طرف خریدار و فروشنده در بازار سرمایه با بازدهی و پیشرفت مالی همراه است.

• این نکته را به خاطر داشته باشیم که شرکت منتشر کننده اوراق متعهد و موظف است که به صورت سالانه ارزش اوراق منفعت و نرخ بازدهی آن اقدام به پرداخت بهره سالانه در زمان‌های مشخص به دارندگان اوراق کند. شخصی که اقدام به خرید اوراق می‌کند به عنوان بستانکار به حساب می‌آید و باید اصل مبلغ اوراق بدهی و بازدهی آن را دریافت کند.
• نکته مهم دیگری که باید در نظر داشت این است که با در اختیار داشتن اوراق بدهی نمی‌توان ادعای مالکیت در شرکت منتشر کننده اوراق را داشت. این دست شرکت‌ها که اقدام به انتشار اوراق می‌کنند در واقع بدهکار خریداران اوراق هستند و اصلا به همین خاطر است که به این نوع از اوراق بهادار، اوراق بدهی گفته می‌شود.

انواع اوراق بدهی

حال که با مفهوم و نوع کارکرد اوراق بدهی آشنا شدیم بهتر است بدانیم که اوراق بدهی انواع مختلفی دارد؛

1. اوراق صکوک شرکتی؛ از میان ابزار مالی اسلامی که امروز به دست ما رسیده و در انواع اوراق بدهی مورد استفاده قرار می‌گیرد می‌توان به «صُکوک» اشاره کرد. ارزش مالی این اوراق به صورت یکسان است و در بازارهای مالی قابلیت معامله دارند. بر اساس حکم دین مبین اسلام، دارندگان این اوراق به صورت مشاعات مالک قسمتی از دارایی‌ها و بازده به دست آمده از دارایی‌ها هستند.

2. اوراق مشارکت شرکتی و دولتی؛ همان‌طور که می‌توان از نام این نوع اوراق حدس زد، باید گفت که اوراق مشارکت شرکتی و دولتی به این منظور جزو دسته اوراق بدهی قرار گرفته‌اند که شرکت‌های خصوصی و دولتی برای به دست آوردن بودجه ارزش اوراق منفعت و نرخ بازدهی آن موردنظر یا اعتباری که برای راه اندازی قسمتی از صنعت خود نیاز دارند، آنها را منتشر می‌کنند و در اختیار خریداران قرار می‌دهند.

3. اوراق خزانه دولتی؛ این نوع از اوراق بدهی هم از اسناد خزانه اسلامی است که دولت در عوض بدهی‌های خود به طلبکاران غیر دولتیش می‌دهد. زمانی که دولت از شرکت‌های خصوصی برای اجرای طرح‌های تحت تملک خود کمک می‌گیرد، برای تسویه حساب اوراق خزانه دولتی ارائه می‌دهد.

4. اوراق استصناع؛ از اصطلاحاتی است که در فقه و حقوق اسلامی استفاده می‌شود و به معنی تعیین مبلغ مشخص در عوض ساخت و تحویل یک پروژه است. به این ترتیب است که اوراق استصناع یا به عبارتی «سفارش ساخت» طبق مبلغ مشخص شده در قرارداد منتشر می‌شود و در اختیار کسی قرار می‌گیرد که انجام پروژه را به عهده دارد.

5. اوراق مرابحه؛ این گونه از اوراق بدهی که زیرشاخه انواع اوراق بهادار قرار می‌گیرند هم مانند اوراق دیگری که ارزش اوراق منفعت و نرخ بازدهی آن بر مبنای فقه اسلامی تنظیم شده‌اند، به شکل مشاع یک دارایی هستند و بازدهی ثابت دارند.

7. گواهی سپرده؛ این نوع از اوراق بدهی دارای سود ثابت هستند و همین‌طور دارای تاریخ سررسید هستند. گواهی سپرده برای به دست آوردن سود سپرده به خریداران داده می‌شود.

• حال که در مورد گواهی سپرده و اوراق بدهی صحبت می‌کنیم خوب است که به یک نکته جالب اشاره کنیم؛ یکی از نکات قابل توجه در علم اقتصاد در مورد ابزار مالی مورد بحث‌مان یعنی اوراق بهادار این است که گاهی بدهی در اقتصاد نوعی امکان و فرصت محسوب می‌شود. ممکن است بپرسید که چطور می‌توان بدهی را فرصت تصور کرد؟ در پاسخ باید گفت که شرکت‌ها با انتشار این دست اوراق به جای این‌که در دام وام‌های سنگین بانکی بیافتند می‌توانند برای خود و همچنین خریداران اوراق خود زمان بخرند و در فرصت به دست آمده به خلق و بازپرداخت وجوه نقد و همین‌طور سود حاصل بپردازند.
  

8. اوراق منفعت؛ از دیگر اسناد مالی که بهادار هم هستند و جزو دسته اوراق بهادار به حساب می‌آیند، اوراق منفعت هستند. از دارایی‌های بادوام که بیش‌تر تمرکز آن بر منافع در آینده است. ارزش و کارکرد اوراق منفعت مانند این است که به شما حق استفاده از امکاناتی را در حال حاضر یا در آینده مشخص بدهند.

ویژگی‌های مشترک اوراق بدهی

تا این جا با انواع اوراق بدهی آشنا شدیم. متوجه شدیم که هر کدام از آن‌ها برای رسیدن به اهداف مالی خاص تنظیم شده‌اند. اما گفتنی است با همه تفاوت‌هایی که این اوراق با هم دارند ویژگی‌های مشترکی هم میان آن‌ها وجود دارد. دانستن این اشتراکات خالی از لطف نیست؛

ابلاغ دو مصوبه جدید از سوی کمیته فقهی / اوراق منفعت، پذیره نویسی صکوک

ایلنا: کمیته فقهی طی سه جلسه اخیر خود که با حضور اعضای کمیته تخصصی فقهی سازمان بورس و اوراق‌ بهادار، اعضای هیئت مدیره سازمان و کارشناسان مدعو در محل سازمان بورس و اوراق بهادار برگزار شد، موضوع "ضمانت در اوراق منفعت و پرداخت حداقل سود انتظاری از بانی" و همچنین "پذیره نویسی برخی از انواع صکوک به صرف یا به کسر" را مورد بررسی قرار داد و ضمن ارائه نظر در خصوص دو مبحث مذکور، مواردی را مصوب و به نهاد های ذی ربط ابلاغ کرد.

به گزارش ایلنا و به نقل از " سنا" مجید پیره کارشناس مالی - اسلامی سازمان بورس و اوراق بهادار گفت: اسناد بهادار با نامی که نشان ‌دهندۀ مالکیت مشاع دارندۀ آن بر مقدار مشخصی از منافع آتی حاصل از دارایی‌(های) معین، در یک بازه زمانی باشد اوراق منفعت خوانده می شود و این اوراق در بورس‌ها یا بازارهای خارج از بورس قابل معامله هستند.

وی ادامه داد: سرمایه ‎گذاران این اوراق، در واقع مالک منفعت حاصل از دارائی خاص مبنای انتشار این اوراق هستند و بر مبنای عواید حاصل از منفعت ارزش اوراق منفعت و نرخ بازدهی آن این دارائی معین، سود یا زیان سرمایه‎گذاران مشخص می‎شود. دارنده این اوراق می تواند جهت استفاده از خود منفعت دارایی تا مقطع سر رسید صبر کند یا اینکه با فروش آن، سود این دارایی را به شخص دیگری واگذار کند.

این کارشناس مالی - اسلامی افزود مصادیق اوراق منفعت با توجه به دارائی مبنای انتشار آن متفاوت بوده و در سه دسته قابل طبقه ‎بندی است:

1-اوراق منفعت نوع اول: سود حاصل از مبنای انتشار این نوع اوراق به‎گونه‎ای است که دارندۀ آن برای کسب تمامی منافع انتظاری حاصل از دارائی باید تا پایان مدت دورۀ اوراق صبر کند. (مانند آزاد راه‎ها)

2-اوراق منفعت نوع دوم: سود حاصل از مبنای انتشار این نوع اوراق به‎گونه‎ای است که دارندۀ آن برای کسب تمامی منافع انتظاری حاصل از دارائی لازم نیست تا پایان مدت دورۀ اوراق صبر کند. (مانند هتل‎ ها)

3-اوراق منفعت نوع سوم: در این نوع حق استفاده از خدمات یا سایر حقوق قابل نقل و انتقال مبنای انتشار اوراق منفعت قرار می ‎گیرد. (مانند حق استفاده از مدت زمان مشخصی از ثانیه‎ های تبلیغاتی صدا و سیما)

سازو کار ضمانت انتشار اوراق منفعت

مجید پیره با تاکید بر اهتمام ویژه کمیته فقهی برای اصلاح فرآیند انتشار اوراق منفعت بیان کرد: کمیته فقهی در بررسی این مبحث که آیا می توان از سازو کار ضمانت در انتشار اوراق منفعت استفاده کرد یا خیر؟ و اگر این ضمانت از نظر کمیته فقهی مورد تایید است، آیا خود بانی هم می تواند ضامن قرار بگیرد یا خیر؟ به جمع بندی رسید.

وی افزود: در مصوبه کمیته فقهی این نتیجه حاصل شد که هنگام انتشار اوراق منفعت، ضامن می تواند حداقل نرخ بازدهی مورد انتظار برای سرمایه گذاران را تضمین کند و ورود شخص ثالث به عنوان ضامن صحیح است.

مجید پیره نظر کمیته فقهی در رابطه با این موضوع که آیا خود بانی یا مجموعه ای که سهامدار ارزش اوراق منفعت و نرخ بازدهی آن عمده بانی است می تواند حداقل نرخ سود مورد انتظار برای سرمایه گذاران را تضمین کند یا خیر؟ منفی دانست و عنوان کرد: کمیته فقهی این موضوع را از باب قرارداد ضمانت تایید نکرد ولی آن را از باب تعهد تایید و به تصویب رساند.

کارشناس مالی - اسلامی سازمان بورس ادامه داد: این به معنای آن است که بانی یا سهامدار عمده بانی نمی تواند حداقل نرخ سود مورد انتظار برای سرمایه گذاران را تضمین کند اما می تواند پرداخت آن را تعهد کند.

وی افزود نظر کمیته فقهی در مورد ضمانت اوراق منفعت در 5 بند تنظیم و ابلاغ شده است:

1-از لحاظ فقهی وجود شخص ثالث به عنوان رکن ضامن در فرآیند انتشار اوراق منفعت، با تعیین تعهدات ضامن بدون اشکال است.

2-پذیرش تعهدات بانی از سوی سهامدار عمده بانی در سررسید از لحاظ شرعی صحیح است.

3-تعهد بانی به پرداخت حداقل سود انتظاری در اوراق منفعت نوع اول (مانند آزاد راه‎ها) در فرض عدم تحقق سود مورد انتظار، به‎صورت شرط ضمن عقد صحیح است.

4-چنان ‎چه بانی دولت باشد، می‎تواند به ‎منظور اعمال سیاست‎ های تشویقی، در صورت محقق نشدن پیش‎بینی ‎ها و کمتر شدن منفعت انتظاری دارندگان اوراق از حداقل منفعت انتظاری وعده داده شده، داوطلبانه مابه ‎التفاوت آن را به دارندگان اوراق پرداخت کند.

5-تأمین حداقل سود انتظاری در اوراق منفعت نوع دوم (مانند هتل‎ها) و نوع سوم (مانند پیام‎های بازرگانی) از طریق قرار دادن حق اختیار فروش به صورت شرط ضمن قرارداد مبنای انتشار اوراق منفعت صحیح است.

پذیره نویسی صکوک به صرف یا به کسر

در ادامه کارشناس مالی - اسلامی سازمان بورس با بیان اینکه مصوبه بعدی کمیته فقهی با موضوع "پذیره نویسی برخی از انواع صکوک به صرف یا به کسر" بود، گفت: به طور معمول سیاست های پولی کشور در قالب بسته سیاستی نظارتی بانک مرکزی ج.ا.ا ابلاغ و براساس آن حداکثر نرخ سود سپرده ‌های بانکی و نرخ اوراق بهادار اعلام می شود.

نرخ‌ های اوراق مشارکت و صکوک بازار سرمایه نیز همواره متأثر از سیاست ‌گذاری مذکور بوده و از آنجا که معمولاً بین نرخ های اعلام شده و نرخ بازده انتظاری سرمایه ‌گذاران تفاوت وجود دارد، آثار تصمیمات فوق در قیمت پذیره‌ نویسی و معاملات اوراق بهادار در بازار منعکس می‌گردد، در نتیجه اوراق بهادار، گاهی به صرف و گاهی به کسر معامله می شوند.

وی ادامه داد: بر همین اساس تدوین الگوی منطبق با شریعت برای "پذیره نویسی و عرضه اولیه برخی از انواع صکوک" تحت عناوین "اوراق سلف موازی استاندارد"، "اوراق مشارکت"، "اوراق اجاره"، "اوراق مرابحه" و "اوراق رهنی" در دستور کار کمیته فقهی قرار گرفت و مواردی تصویب و ابلاغ شد.

1- سلف موازی استاندارد: ناشر در اوراق سلف موازی استاندارد، نماد قرارداد سلف را با قیمت پایه به بازار عرضه می‌کند، بازار ممکن است متناسب با انتظارات سود از اوراق سلف، کالای موضوع قرارداد را به صرف یا به کسر از قیمت پایه، قیمت ‌گذاری و خریداری کند.

در این خصوص کمیته فقهی چنین مصوب کرد که "از آنجا که در اوراق سلف موازی استاندارد، ناشر مالک مال کلی فی‌الذمه است و به قیمت پایه عرضه می کند و ثمن معامله پس از کشف قیمت، قطعی می‌شود، فروش اوراق سلف موازی استاندارد به صرف و یا به کسر از قیمت پایه، به معنای فروش کالای موضوع قرارداد به بیشتر یا کمتر از قیمت پایه بوده و به لحاظ فقهی بلااشکال است."

2-اوراق مشارکت: در قرارداد شرکت ها، اصل بر این است که شرکاء، دارایی و سود حاصل از سرمایه گذاری را به تناسب سرمایه‌ ها تقسیم می کنند، با این حال، شرکاء می‌ توانند توافق کنند که دارایی نهایی و به تبع آن سود حاصل از فعالیت سرمایه ‌گذاری را به نسبت ‌های دیگر تقسیم کنند.

برای مثال، ناشر اوراق مشارکت، اعلام می‌ کند در حال اجرای پروژه‌ ای به ارزش 1000 میلیارد است و 800 میلیارد اوراق مشارکت را در بازار عرضه می ‌کند و ادعا می کند که این اوراق به هر قیمتی که به فروش برسد، مابقی را خود بانی تأمین خواهد کرد و متعهد می‌ شود که دارایی نهایی و سود حاصل از فعالیت را با نسبت ‌های 80 درصد و 20 درصد تقسیم کند.

برای مثال بانی متعهد می ‌شود اگر اوراق به 850 (یا 750) میلیارد فروش رفت بانی 150 (یا 250) میلیارد دیگر را تأمین کند و دارایی و سود پروژه را با نسبت ‌های 80 و 20 تقسیم کند. کمیته فقهی بعد از بررسی ابعاد و روابط حقوقی موضوع، راهکار مذکور در مورد اوراق مشارکت به صرف یا به کسر را مطابق قواعد شرکت دانست.

به این معنی که اگر بانی و سرمایه گذاران توافق کنند با نسبت های خاصی روی پروژه ای سرمایه گذاری کنند و در سررسید اصل دارایی و سود حاصل را با نسبت های دیگری (با نسبت‌های ترجیحی به نفع بانی یا سرمایه‌گذاران) تقسیم کنند، مطابق قواعد شرکت بوده و صحیح است.

3-اوراق اجاره: فروش اوراق اجاره به صرف (یا به کسر)، به این معنا است که نهاد واسط وجوه بیشتری (یا کمتری) جهت خرید دارایی از بانی جمع ‌آوری کرده است، لذا دارایی پایه موضوع قرارداد اجاره، به قیمت بیشتر یا کمتر از قیمت اسمی خریداری خواهد شد.

به عبارت دیگر، بانی دارایی مبنای انتشار اوراق را با قیمت پیشنهادی خود جهت فروش به بازار عرضه می‌ کند و خریداران بر اساس انتظارات آتی نرخ سود، ممکن است اوراق (دارایی موضوع اوراق) را بیشتر و یا کمتر از قیمت پیشنهادی خریداری کنند. کمیته در مورد پذیره نویسی اوراق اجاره به صرف یا به کسر به این نتایج رسید:

الف) اوراق اجاره با وحدت بانی و فروشنده: از آنجا که در این نوع اوراق اجاره، بانی دارایی خود را بر اساس قیمت پیشنهادی (قیمت اسمی اوراق) عرضه می ‌کند و خریداران بر اساس انتظارات خود از سود اوراق، گاهی اوراق را به کسر و گاهی به صرف خریداری می‌ کنند، بنابراین معامله (فروش دارایی) بر اساس قیمت نهایی انجام می ‌گیرد که از نظر فقهی صحیح و نافذ است.

ب) اوراق اجاره با جدایی بانی و فروشنده: در این نوع اوراق، شرکت واسط به وکالت از طرف صاحبان اوراق، با بانی مصالحه می‌ کند که اولاً، بانی وجوه حاصل از فروش اوراق اجاره را جهت خرید دارایی موضوع اجاره بکار گیرد و ثانیاً، اگر مازادی داشت تملک کند و اگر کسری داشت از اموال خودش جبران کند.

4-اوراق مرابحه: در صورتی که در اوراق مرابحه پذیره نویسی اوراق به بیشتر یا کمتر از قیمت اسمی انجام شود، دارندگان اوراق برای خرید کالای موضوع مرابحه مبلغ بیشتر یا کمتری را پرداخته‌اند. در اوراق مرابحه، نهاد واسط به وکالت از طرف دارندگان اوراق، به خرید نقدی کالا و فروش اقساطی آن به بانی اقدام می کنند. کمیته فقهی در مورد اوراق مرابحه به این نتیجه رسید که "در این اوراق نهاد واسط به وکالت از طرف صاحبان اوراق با بانی مصالحه می‌کند که اولاً، بانی با استفاده از وجوه جمع آوری شده کالا (کالاهای) موضوع انتشار اوراق را از فروشنده خریداری و به خودش بفروشد، ثانیاً، اگر وجوه جمع آوری شده نسبت به قیمت کالا مازاد داشت، تملک کرده و اگر کسری داشت از اموال خودش جبران کند."

5-اوراق رهنی: در اوراق رهنی مبتنی بر دیون، بانک، بخشی از مطالبات ناشی از تسهیلات مبادله ‌ای به جز سلف را که دارای ماهیت دینی است، مانند تسهیلات فروش اقساطی، اجاره به شرط تملیک و جعاله را از طریق نهاد واسط به تنزیل به دارندگان اوراق می ‌فروشد.

در زمان پذیره نویسی اوراق، ممکن است ارزش اوراق منفعت و نرخ بازدهی آن نرخ بازده مورد انتظار سرمایه ‌گذاران (نرخ تنزیل مورد انتظار) با نرخ سود اسمی اوراق تطابق نداشته باشد و سرمایه‌ گذاران، اوراق را به صرف و یا به کسر از ارزش اسمی خریداری کنند. پذیره نویسی اوراق رهنی به قیمت بازار (به صرف یا به کسر از ارزش اسمی)، در حقیقت تعدیل در نرخ تنزیل توسط خریداران اوراق است؛ بنابراین گرچه بانی قیمت اسمی اوراق را برای عرضه پیشنهاد می‌دهد، ولی تحقق بیع پس از کشف قیمت است و بیع دین بر اساس قیمت کشف شده در بازار صورت خواهد گرفت.

مجید پیره با تاکید بر اینکه بحث پذیره نویسی به قیمت بازار، سازو کاری برای متعادل کردن فرایند انتشار صکوک در عرضه اولیه است، ابراز امید واری کرد: با تحقق این موضوع و گسترش آن در بازار سرمایه، شرکت های متقاضی تامین مالی از محل انتشار صکوک، با شرایط راحت تر و روان تری نقدینگی مورد نیاز خود را تامین کنند.